Vogels kijken met een warmtebeeldkijker: een aanvulling of niet?

Met een verrekijker of telescoop kunt u overdag heerlijk van vogels genieten. Echter als het licht minder wordt, krijgt een verrekijker zijn beperkingen. De heel lichtsterke verrekijkers (42mm, 50mm of zelfs 56mm) blijven best lang een mooi beeld houden, maar uiteindelijk wordt het toch te donker om ze te gebruiken. Vroeger sprak men wel van nachtkijkers als de lensdiameter 50mm of groter was. Maar die term klopt niet. Bij iedere verrekijker gaat echt het licht uit als het echt donker wordt.

Om in het donker iets te kunnen zien zijn er een aantal oplossingen.

optie 1: kijkers met restlichtversterking

Deze kijkers werken als volgt. Het objectief vangt restlicht op. Restlicht komt vaak van de maan, sterren of infrarood licht wat door de kijker of gebruiker uitgestraald wordt. De fotonen van het restlicht komen binnen op de fotokathode, deze zet het restlicht om in elektronen. Deze elektronen worden vervolgens vermeerderd door chemische en elektronische processen. De elektronen komen daarna met hoge snelheid met een fosfor laag in aanraking. Zo worden de elektronen weer omgezet tot zichtbaar licht. Door het oculair van de kijker kan men nu het typische groene nachtzicht beeld zien.

De kwaliteit van het beeld wordt deels bepaald door het type generatie kijker. Globaal bekeken bestaat nachtzicht in 3 klassen: generatie 1, 2 en 3.

Bij generatie 1 wordt het licht 1000x versterkt. Generatie 1 biedt de minste beeldkwaliteit, dankzij de beperkte lichtopbrengst. Generatie 1 heeft als enige voordeel dat hij relatief goedkoop te verkrijgen is.  De toepassingsmogelijkheden zijn zeer beperkt.

Generatie 2 versterkt 20000x, aanzienlijk meer ten opzichte van generatie 2. De eerste toepassing van generatie 2 lag dan ook in de militaire sfeer. Generatie 2 biedt ten opzichte van generatie 1 meer lichtopbrengst en een helderder en scherper beeld.

Als laatste categorie is er generatie 3.  De lichtversterking bedraagt hier tussen de 30000x en 50000x, afhankelijk van de gebruikte materialen. Deze kijkers bieden het scherpste en helderste beeld maar hier hangt natuurlijk ook een prijskaartje aan. Men moet dan al snel denken aan €4500,- of meer.

Zoals gezegd werken deze kijkers op restlicht dat van nature aanwezig is en versterkt wordt. Is er geen restlicht aanwezig – bijvoorbeeld geen maan of sterren op een bewolkte dag – dan zie niets met deze kijkers niets. Kijkers met restlichtversterking hebben daarom vaak een ingebouwde infraroodversterker. Infrarood is onzichtbaar voor het menselijk oog maar wordt perfect gedetecteerd door de nachtkijker. Vaak is het bereik van een standaard infraroodversterker beperkt.  Hoe ver men kan kijken, wordt dus niet alleen door de kwaliteit van de kijker bepaald maar ook door het infrarood licht.

Optie 2: de Warmtebeeldkijker

Warmtebeeldkijkers werken als volgt. Een speciale lens bundelt het infrarood licht wat door objecten (alles om u heen) wordt uitgestraald. Vervolgens wordt het licht door een reeks van infrarood-detector-elementen gehaald. Deze detector-elementen zorgen voor een gedetailleerd patroon van de temperatuur, thermogram genaamd. Het thermogram wordt vervolgens omgezet in elektrische impulsen, deze impulsen worden doorgestuurd naar de printplaat. De printplaat vertaalt vervolgens deze impulsen naar informatie op het beeldscherm. Hier resulteert het verschil in intensiteit van infrarood (dus warmte) in kleurverschil op het beeldscherm. Dat kunt u zien!

Warmtebeeldkijkers kunnen ook overdag ingezet worden. Hierdoor is de kijker veelzijdiger dan een kijker met restlichtversterking. Die ontvangt overdag veel te veel licht en is dan niet bruikbaar. Een misverstand is dat een warmtebeeldkijker de temperatuur meet. Dit is niet het geval. De kijker registreert heel precies het verschil in temperatuur tussen alle verschillende objecten en geeft daarvan een grafisch beeld door. De uitgestraalde temperatuur van een object is altijd een optelsom van de feitelijke warmtestraling en de reflectie van omgevingswarmte. Dit laatste is heel belangrijk om het warmtebeeld goed te begrijpen en interpreteren. Dieren, ook vogels, geven zelf warmte af en ze reflecteren  omgevingswarmte. De totale warmte-afgifte van een object wordt door de warmtebeeldkijker opgepikt en omgezet in een grafisch beeld dat zichtbaar is op een scherm. Door het oculair kijk je als het ware naar een digitaal schermpje. Daarop zie je in het volslagen donker gewoon je omgeving. Alles daarin straalt net een iets andere warmte (infrarood) uit. Een vogel die net iets meer warmte afgeeft dan de omgeving valt dus op.

Een kijker met restlichtversterking valt in de praktijk van vogels kijken erg tegen. Het is snel te donker om iets te kunnen onderscheiden. De kijkers met infrarood hebben vaak een te zwakke lamp om ver te kunnen kijken. Voordeel is wel dat je er veel meer details mee kunt zien (vooral op korte afstand) in vergelijking met een warmtebeeldkijker. De infraroodtechniek wordt veel gebruik bij cameravallen/wildcamera’s.

De warmtebeeldkijker in de praktijk.

In de praktijk zijn er veel verschillende soorten warmtebeeldkijkers te verkrijgen. Al onder de 1000 euro vind je ze op internet. Echter voor de betere (lees voor vogels kijken bruikbare warmtebeeldkijkers) ben je al snel iets meer kwijt. Reken op circa 1500-2000 voor een goed bruikbare en ruim tussen de 2500 en 4000 euro voor de echt betere met extra functies zoals foto- en filmmogelijkheden en wifi.

Verwacht zeker geen beeld als dat van de gewone verrekijker, maar het is wel opvallend hoeveel je opeens kunt zien in het volslagen duister. Je ziet gewoon het landschap om je heen. De meeste warmtebeeldkijkers hebben een geringe vergroting, dit is makkelijk om je omgeving af te zoeken. Mocht zich ergens een warmtebron (vogel of dier) bevinden dan zie je dat meestal duidelijk in beeld oplichten als een intensief lichtere plek. Wat je in beeld krijgt is helemaal afhankelijk van hoe de vogel warmte verliest en reflecteert. Bij een merel zie je dus geen merel, maar een beetje ronde plek die erg oplicht. De merel verliest warmte rondom de kop en op het middellijf. Niet bij de staart. Dus je ziet een rare vorm in beeld. Maar je weet daardoor dat er iets zit.

Omdat de warmtebeeldkijker ook warmte (infrarood) ziet van oppervlaktes die sterk warmte uitstralen, kan een stuk hout waar de zon op staat of heeft gestaan ook behoorlijk oplichten in beeld, waardoor je denkt dat er daar iets zit. Dat blijkt dan loos alarm.

In de praktijk kan je een warmtebeeld kijker heel goed als aanvulling op je verrekijker gebruiken. Vooral voor vogels die zich goed in dekking weten te houden met goede camouflage. Een warmtebeeldkijker pikt ze er feilloos uit. Een roerdomp in de rietrand, een houtsnip tussen het blad of een watersnip of bokje in de slootkant. Voor de warmtebeeldkijker is dit heel eenvoudig. Je zit direct dat er iets zit. De soort zal je er niet mee herkennen. Maar overdag pak je daarna gewoon je verrekijker en uiteindelijk die je die roerdomp waar je al twee keer overheen had gekeken, toch staan. Maar je zult ook snel merken dat er in het veld (zeker bij zonnig weer) veel meer warmtebronnen ontdekt worden dan dat er vogels of dieren aanwezig zijn. Een stukje aarde reflecteert meer warmte dan gras. Dat licht dus op, terwijl er geen vogel of zoogdier in de buurt is. Hier moet je wel even mee leren omgaan.

De voordelen van de warmtebeeldkijker zitten vooral in het terugvinden/opsporen van verborgen dieren. Het kan een uitermate behulpzaam instrument zijn bij het vinden van broedende weidevogels. Of als nestbeschermer, het vinden van een nest als de vogel er al vanaf is. In het agrarisch natuurbeheer kan het zeker een handig hulpmiddel zijn. Bij het zoeken van zeldzaamheden ook. Als je weet dat een zeldzame vogel in een rietkraag of dicht bosje gevlogen is, dan kan je met een warmtebeeldkijker in ieder geval kijken of de vogel er nog in zit en zo ja aan welke kant. Herkennen zal niet lukken. Overigens lukt dit alleen als de vogel er niet te dicht inzit, want de kijker moet wel enige vorm van warmte kunnen zien.

Verschillende kwaliteiten

er zijn veel verschillende merken en kwaliteiten op de markt. Hieronder een korte uitleg van de verschillen.

• Verversingssnelheid: zorg ervoor dat de framesnelheid of verversingssnelheid tenminste 25 Hz is. Hoe hoger dit getal, hoe vloeiender de beelden zijn. Om vogels of vleermuizen te observeren adviseren wij minimaal 25/30 of 50 Hz te kiezen.
• Detectorresolutie:  voor een bereik van maximaal 100 m, met een lage detailscherpte, is een detector van 160 x 120 pixels voldoende. Voor een gemiddelde afstand tot ± 600 m, met een goede detailscherpte, wordt een detector van 320 x 240 pixels aanbevolen. Voor grotere afstanden tot ± 1.200 m, met een zeer goede detailscherpte, moet u gaan voor een detector met minimaal 640 x 480 pixels.
• Zoomfunctie:  een 4x zoom is alleen nuttig bij een detectorresolutie van 640 x 480 pixels of hoger. Bij een digitale zoom wordt het weergavebeeld vergroot door de pixels te vermenigvuldigen. Met 4x zoom en een detectorresolutie van 384 x 240 pixels betekent dit dat het ingezoomde beeld een effectieve weergaveresolutie kent van 96 x 72 pixels. Een 4x zoom is alleen nuttig bij een detectorresolutie van 640 x 480 pixels of hoger.
• De lensgrootte: uitgedrukt in f-aantal, moet u selecteren op basis van de toepassing. Hoe groter de lens, hoe beter de beeldkwaliteit. Hoe hoger het bereik (afstand), hoe kleiner het gezichtsveld (Field of View/FOV).
• Pitch grootte: welke voordelen heeft de pitchgeneratie van 12 μm ten opzicht van de 17 μm pitchgrootte? Het belangrijkste voordeel ligt in de betere beeldkwaliteit, want door de hogere detailscherpte herkent u ook details. Bovendien verbruikt de detector minder stroom en heeft deze ongeveer 40% kleinere lenzen nodig in vergelijking met detectoren met een pitch van 17μm om hetzelfde gezichtsveld te bereiken, dankzij de kleinere detectorcellen.
• Verschil tussen detectoren met VOx (vanadiumoxide)en ASi (amorf silicium): VOx is minder gevoelig voor inbranden, bijv. in direct zonlicht of hete warmtebronnen en minder gevoelig voor slechte pixels. VOx geeft betere en lage ruisprestaties, dus betere beeldkwaliteit en een hogere temperatuurgevoeligheid. Daarnaast heeft VOx een lager stroomverbruik.

De hoogwaardige modellen hebben ook de mogelijkheid om foto’s en video’s op te nemen en te delen via wifi. Dit is voor de serieuzere gebruiker wel van grote meerwaarde.

Welke merken:

Er zijn een groot aantal merken op de markt. Als Vogelinformatiecentrum kunnen wij in het algemeen alle modellen die in het hogere segment verkrijgbaar zijn aanbevelen (boven de 2500 euro). Die zijn over het algemeen wel aan elkaar gewaagd en voor natuurbeleving of natuuronderzoek goed bruikbaar. Maar afhankelijk van het gebruik zijn er toch grote verschillen. In de goedkopere segmenten kan de bruikbaarheid erg tegenvallen. Wij hebben een aantal merken onderzocht en getest die voor ons gebruik goede modellen leveren. Daarnaast geven deze merken goede service op de producten.

• Lahoux Optiek: dit is de enige Nederlandse fabrikant van kwalitatief goede warmtebeeldkijkers. Heeft betrouwbare modellen die voor vogels en natuuronderzoek goed te gebruiken zijn in het middensegment en topsegment.
• Leica: natuurlijk bekend van de verrekijkers. Heeft een topmodel in het programma dat heel goede beelden geeft.
• Zeiss: net als Leica, bekend van de gewone optiek, heeft een model in het topsegment dat heel goede beelden geeft.
• Pulsar: vooral in het topsegment heel goede modellen die goed bruikbaar zijn. Heeft ook een uitgebreide lijn met extra’s.

Advies:

Heeft een warmtebeeldkijker meerwaarde voor de gemiddelde vogelaar? Zie het vooral als een heel leuke gadget die ook echt bruikbaar kan zijn in het veld. Het gebruik zal serieuzer vormen aannemen als je ook iets wilt doen met vleermuizen of andere zoogdieren. Weer een ander verhaal wordt het als je onderzoeker bent. Dan kan (afhankelijk van het onderzoek) een warmtebeeldkijker echt grote meerwaarde hebben of zelfs onmisbaar zijn. Als je voor die doeleinden een warmtebeeldkijker kan verantwoorden, dan is het leuk deze ook mee te nemen op een dag vogels kijken. Je hebt altijd situaties dat je hem kan inzetten (als je hem toch hebt).

In ons assortiment hebben we standaard een viertal modellen van Lahoux opgenomen. Dit omdat deze alle vier goed tot zeer goed bruikbaar zijn en omdat Lahoux een goede en vooral ook snelle service biedt. De andere genoemde merken kunnen ook geleverd worden en komen ook allemaal goed tot zeer goed uit onze test. Wilt u meer weten van deze nieuwe apparatuur dan mag u altijd contact met ons opnemen. Wilt u zelf eens testen neem dan ook contact met ons op want lang niet altijd hebben wij deze specialistische apparatuur in huis.