Zenders van Texelse Scholekster nu te volgen

Tijdens het Wadden Vogelfestival is er enorm veel geld ingezameld voor het goede vogeldoel van 2023, de Scholekster en Grote Stern. Ook de Texel Big Day was een zeer groot succes. Samen haalden de deelnemers meer dan 15.000 euro op voor de Scholekster en Grote Stern. Eerder dit jaar meldden we al dat we met het geld een mooie webcam hebben kunnen plaatsen op de Prins Hendrik Zanddijk om een oogje in het zeil te houden bij de Grote Sterns. Vogelgriep is in de kolonie toch nu toe gelukkig niet vastgesteld. Maar daarnaast heeft de afgelopen maand ook een zenderproject plaatsgevonden bij Texelse Scholekster die op de Hoge Berg broeden. Bruno Ens, Scholekster onderzoeker bij Sovon en onderdeel van de Stichting Onderzoek Scholekster (SOS) schreef hiervoor een interessant stuk over het zenderproject. Zie zijn bevindingen hieronder.

IN VEEL JAREN BRENGEN DE SCHOLEKSTERS IN HET HOGE BERG GEBIED OP TEXEL VEEL TE WEINIG JONGEN GROOT OM DE POPULATIE IN STAND TE HOUDEN. KOMT DAT OMDAT ZE TIJDENS HET BROEDSEIZOEN HUN BROEDTERRITORIUM TE VAAK VERLATEN?

Er broeden veel Scholeksters op de Hoge Berg op Texel, een keileem bult die dateert van de voorlaatste ijstijd. Het is een landschapsreservaat dat wordt gekenmerkt door weilanden met schapen, en her en der wat akkerland met aardappelen, suikerbieten, mais, gerst of ander gewas. De weilanden worden gescheiden door typisch Texelse tuunwallen, van plaggen gemaakte afscheidingen tussen twee percelen grond. Een groot deel van de agrariërs in het gebied is betrokken bij de agrarische natuurvereniging De Lieuw. Een zeer toepasselijke naam en de leden besteden veel zorg aan bescherming van de Lieuw en andere weidevogels, zodat de nesten niet worden vertrapt of omgeploegd. Desondanks komen er tegenwoordig in de meeste jaren veel te weinig jonge Scholeksters groot om de populatie in stand te houden.

Tijdens onderzoek op de Hoge Berg kregen we het idee dat het in de broedtijd regelmatig voorkwam dat één van de ouders of zelfs beide ouders niet in het broedterritorium aanwezig waren. Dat is fnuikend voor het broedsucces, want beide ouders zijn nodig om de eieren en kuikens goed te beschermen tegen predatoren. Scholeksters zijn uniseks vogels waarbij mannetje en vrouwtje gemiddeld evenveel investeren in verdediging van het territorium tegen buurparen, bebroeden van de eieren en kleine jongen, het voeren van de jongen en bovenal het verjagen van predatoren, zodat het nest of het jong niet in de bek van een gulzige meeuw verdwijnt. Als er eieren zijn moet één ouder broeden en de ander in de buurt de wacht houden (wat gecombineerd kan worden met voedsel zoeken) om predatoren weg te jagen. Als de broedende ouder dat wegjagen moet doen is het nest onbeschermd. Als er jongen zijn is het ook beter als één ouder de jongen voert en de ander de wacht houdt. Vaak staat de Scholekster die de wacht houdt dan op een tuunwal, het dak van een schapeboetje of een weilandpaal om een goed uitzicht te hebben. Het is heel riskant als beide oudervogels de jongen in de steek laten om ver weg naar voedsel te zoeken.

Om het terreingebruik van de op de Hoge Berg broedende Scholekster te volgen kunnen we (Stichting Onderzoek Scholekster) dit jaar dankzij het Wadden Vogelfestival een aantal broedvogels uitrusten met zenders van het watlas systeem van het NIOZ. Daarmee kunnen heel precies de bewegingen van de gezenderde Scholeksters gevolgd worden. Het geld daarvoor werd voor een groot deel verzameld door de deelnemers aan de Texel Big Day. Voor het bepalen van een betrouwbare locatie moet het signaal door minstens drie ontvangststations ontvangen worden. Er zijn vaste ontvangststation in Oudeschild en op het NIOZ, maar er kon ook een extra ontvangststation worden aangeschaft, die mooi hoog op de zendmast van Radio Texel in Den Burg mocht worden bevestigd. Desondanks verdwijnt het signaal van de zenders regelmatig achter een tuunwal of bosje, als de vogels op de Hoge Berg zijn en kan er dus geen positie worden bepaald. Maar als de vogels naar het Balgzand vliegen om daar naar voedsel te zoeken, dan wordt dat heel goed vastgelegd: elke paar seconden een positie. Op de screenshot van 13 juni om 21:21 zie je dat een flink aantal gezenderde Scholeksters in beeld is.

De zenders zijn ongeveer zo groot als een dikke 5 cent munt, met een lange dunne antenne, en worden op de rug van de vogel geplakt. Ze vallen dus na een paar maanden af als de vogel ruit. Elk nadeel heb zijn voordeel: de vogel heeft dus niet de rest van zijn leven last van een tuigje met een niet meer werkende zender. En de zender heeft alleen een batterij, zodat het niet erg is als de zender geheel onder de veren verdwijnt. Zoals je op de foto van de gezenderde Scholekster kunt zien, kun je van de zender dan ook eigenlijk niets zien. Alleen het laatste stukje van de antenne steekt als een dun sprietje voorbij de staart. Meer niet.

Een voorwaarde voor donatie aan het zenderproject was wel dat de verschillende teams de vogels een naam mochten geven. Bij vogels die maar éen keer per seizoen een legsel groot kunnen brengen, zoals de Scholekster, is het zo dat de dieren die vroeg in het seizoen tot broeden komen veel vaker succesvol zijn dan de late beesten. En vroege beesten zijn altijd vroeg en late beesten altijd laat. Daarom hebben we de gezenderde vogels geordend naar broeddatum en zo een koppeling gemaakt met de door de teams voorgestelde namen.

Team Goudplezier wilde Sam bij een mannetje en Sammy bij een vrouwtje. Dat is lastig, want het geslacht van een Scholekster is alleen met zekerheid op basis van het DNA vast te stellen, of als je een ei ziet leggen, zoals mooi gefilmd bij Beleef de Lente. Gemiddeld zijn vrouwtjes iets groter en zwaarder, hebben ze een langere, maar dunnere snavel, en zijn ze wat bruiner op de rug. Mannetjes zijn vaak wat zwarter en hebben een meer hoekige kop en zitten bij copulaties vaker boven, maar ook dat is niet altijd het geval. Er is veel overlap, maar op basis van de biometrie is onze inschatting dat de vogel van team Goudplezier het mannetje is en dus Sam moet heten, maar helemaal zeker zijn we dus niet.

In onderstaande tabel staan de broeddatum van het nest waarop de vogel is gevangen, het nummer van de zender, de code waarmee de kleurringen van het dier worden aangeduid, de volgorde van broeddatum en teams, de Big Day teams en de door hen bedachte naam.

Zoals gezegd kunnen de dieren op de website van watlas live worden gevolgd, maar zullen ze lang niet altijd in beeld zijn. De grootste kans heb je rond laagwater als de vogels op of onderweg naar of van Balgzand zijn. Dus kijk eerst even naar de waterstand. Maar je kunt je natuurlijk ook daar niets van aantrekken want met enige regelmaat zijn ze ook op de Hoge Berg in beeld. Op de screenshot zie je dat LieuwWE, Ollie, Michiel en Charlie in beeld zijn.

En we hopen natuurlijk dat de vroegste vogels de meeste jongen groot gaan brengen, maar garanties geven kunnen we natuurlijk niet. Wat betreft de voedselvoorziening voor de jongen (tot ver na het uitvliegen worden ze door de ouders gevoerd) ziet het er trouwens somber uit. De bodem is nu al keihard, dus zelfs oudervogels komen er nauwelijks in met hun stevige snavels, en er is nog geen enkele indicatie dat het binnenkort gaat regenen.

Als Vogelinformatiecentrum en als organisatie van het Wadden Vogelfestival zijn we erg blij dat de Stichting Onderzoek Scholekster door dit Texelse initiatief meer inzicht krijgt in de achteruitgang van de Scholekster. Komende maanden zullen de Stichting Onderzoek Scholekster, de organisatie van het Wadden Vogelfestival en de Stichting Texel Vogeleiland nog meer met elkaar samenwerken om de Scholekster financiële ondersteuning te bieden. Zo hopen we i.s.m. SOS ook broedpalen en Scholekster beschermplekken (op platte daken) te financieren in het volgende broedseizoen.